Imię dla zarodka

              W wydaniu „Dużego Formatu” z 27 lutego 2014 r. w artykule „Musisz pochować 3 milimetry” poruszony został temat wcale nie rzadkiego zjawiska zmuszania rodziców po poronieniu do wypełniania aktów urodzenia i wyprawiania pogrzebów martwo urodzonym dzieciom – nawet tym kilkumilimetrowym.

              Niegdyś głośno było o pozbawianiu kobiet po poronieniach prawa do odebrania ciała płodu i do jego godnego pochówku. Obecnie w wielu szpitalach – może w wyniku tych kontrowersji, a może z powodu światopoglądu osób zarządzających – sytuacja przybrała inny, zgoła absurdalny obrót. Po utracie kilkutygodniowej ciąży kobiety bywają stawiane przed koniecznością wyboru imienia i płci martwego dziecka. Następnie organizowany jest pogrzeb. Łatwo wyobrazić sobie traumę, jaką przeżywają rodzice – ból spowodowany utratą ciąży potęgowany jest głosami, że kilkumilimetrowy zarodek niemal był jak w pełni wykształcone dziecko, które nosi imię i należy mu się pochówek na cmentarzu. Kobiecie zabiera się wybór co do tego, jak powinna traktować utraconą ciążę i narzuca jej się niejako obowiązek przeżywania żałoby.

              W takiej sytuacji znalazła się Iwona – bohaterka tekstu w „Dużym Formacie”. Ciąża kobiety obumarła między szóstym a dziewiątym tygodniem. Długość płodu określono na ok. 3 mm. Iwona trafiła do Szpitala Wojskowego w Żarach, gdzie wywołano u niej poród. Następnego dnia pielęgniarki poinformowały dziewczynę, że musi podać imię i płeć dziecka, bo tak stanowi prawo. Iwona wybrała imię, zastrzegła przy tym, że nie chce odbierać zwłok i życzy sobie, by je spopielono. Pielęgniarki namawiały jednak ją na pochówek dziecka, a nawet kusiły zasiłkiem pogrzebowym.

Tydzień później matka Iwony odebrała telefon z zaproszeniem na pogrzeb wnuczki.  Okazuje się, że szpital w każdym przypadku zleca gminnemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej pochówek martwych dzieci. Ośrodek organizuje pogrzeb i wyrabia akt urodzenia w Urzędzie Stanu Cywilnego. Koszty pochówku pokrywa ZUS. Rzeczniczka szpitala informuje, że szpital nie ma możliwości spopielenia zwłok, dlatego zleca pochówek miastu.

Warte przytoczenia są wypowiedzi zastępcy kierowniczki OPS w Żaganiu dla dziennikarki „Dużego Formatu”: „To jest człowiek. Myśli pani, ze jak kobieta się zrzeknie ciała, to ono samo wyparuje? Dziecko umarło, trzeba je pochować.”, „ośrodek zawsze zadba o godny pogrzeb. Ma być krzyż, mała trumienka i ksiądz”, czy „gdyby dyrektor wojskowego szpitala był ateistą, dzieci szłyby do pieca, ale jest inaczej.”. Nie wydaje się, by w tak przedstawionej sytuacji kobieta miała możliwość jakiegokolwiek wyboru.

              Zjawisko stawiania rodziców przed koniecznością pochówku obumarłego płodu oraz wyboru jego imienia i płci rodzi liczne pytania natury prawnej. Tym bardziej, że we wspomnianym szpitalu pielęgniarki mówiły wprost, że „takie jest prawo”. A więc jak jest w rzeczywistości?

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi z dnia 7 grudnia 2001 r. (będącym aktem wykonawczym do ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959 r.) za zwłoki uważa się ciała dzieci martwo urodzonych, bez względu na czas trwania ciąży. Do czasu wydania tego rozporządzenia, zwłoki płodu do 22 tygodnia określane były jako „szczątki”, co nierzadko tworzyło problemy dla rodziców chcących na własną rękę zorganizowań pogrzeb.

To samo rozporządzenie stanowi w § 7: Zwłoki dzieci martwo urodzonych są chowane przez osoby uprawnione, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy; na wniosek osób uprawnionych zwłoki te mogą być spopielone przez zakłady opieki zdrowotnej dysponujące odpowiednimi urządzeniami do tego celu.

Osobami uprawnionymi są w tym przypadku bliscy zmarłego (małżonek, krewni i powinowaci wg stopnia określonego w ustawie).

Co zaś się tyczy sporządzenia aktu urodzenia, ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych stanowi: W przypadku dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego na wniosek osoby uprawnionej do pochowania, o której mowa w art. 10 ust. 1, sporządzono kartę zgonu, dla celów określonych w ust. 5 nie jest wymagana adnotacja urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu.

To znaczy, że gdyby w przypadku historii Iwony szpital uszanował jej prośbę o spopielenie zwłok, nie byłoby konieczne rejestrowanie dziecka w USC, a tym samym wybór jego imienia i płci.

Potwierdza to Krzysztof Bąk, rzecznik Ministerstwa Zdrowia w wypowiedzi dla „Dużego Formatu”: „Do ich pochowania, zwłaszcza tych z bardzo wczesnych ciąż, nie jest konieczna rejestracja w USC. Szpital powinien wystawić zaświadczenie lekarskie stwierdzające pochodzenie szczątków. Nie jest konieczne, ani określanie płci ani nadanie imienia”.

Rzecznik dodaje także: „W przypadku utraty wczesnej ciąży rodzice mają prawo do pochówku płodu, ale to nie obowiązek. Pacjentka ma prawo wiedzieć o możliwości pochowania płodu, jak i zostawienia go w szpitalu. Lecznica może zlecić spopielenie zwłok (prochy trafią do zbiorowej mogiły, kolumbarium) lub zlecić pochówek gminie. Nie ma obowiązku informowania rodziców, gdzie jest grób.”

Bohaterka artykułu zgłosiła sprawę do prokuratury pod kątem poświadczenia nieprawdy w dokumentach państwowych przez personel medyczny. W dokumentach podano przecież płeć dziecka, której nie sposób określić na tym etapie ciąży - w takim wypadku powinny zostać przeprowadzone badania genetyczne ustalające płeć płodu.

Warto na koniec dodać, że każdej kobiecie, która znalazła się w opisanej sytuacji przysługują roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych (takich jak zdrowie i integralność psychiczna, godność czy swoboda sumienia) bądź też zadośćuczynienie z tytułu rozstroju zdrowia i wynikającej z tego krzywdy (bohaterka tekstu po zdarzeniu musiała rozpocząć terapię u psychologa, miała lęki i objawy stresu pourazowego). 

tekst opublikowano pierwotnie na blogu Kancelarii Naworska Marszałek Jarzembska sp.k http://kancelariaknmp.blogspot.com/2014/03/imie-dla-zarodka.html

artykuł "Dużego Formatu": 

http://wyborcza.pl/duzyformat/1,136808,15527229,Musisz_pochowac_3_milimetry.html#TRNajCzytSST

Tajemnica lekarska a obowiązek zawiadomienia o przestępstwie

W temacie przemocy domowej, a także w świetle ostatniej nowelizacji Kodeksu Karnego wprowadzającej publicznoskargowe ściganie przestępstwa zgwałcenia pojawia się następujące pytanie – czy lekarz, który w trakcie badania lub udzielania pomocy medycznej powziął informacje o przestępstwie bądź samo podejrzenie o jego popełnieniu powinien powiadomić o tym fakcie wymiar sprawiedliwości? Czy priorytet w tym przypadku ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej czy też obowiązek poinformowania o przestępstwie? Jakimi sankcjami jest on zabezpieczony?

Tzw. obowiązek denuncjacji, tj. zawiadomienia o popełnieniu bądź podejrzeniu popełnienia przestępstwa, regulowany jest przez trzy przepisy prawa – z kodeksu karnego, kodeksu postępowania karnego i jeden przepis szczególny ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie:

Art.240. Kodeksu karnego

§1.Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, 118a, 120-124, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166, 189, 252 lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§2.Nie popełnia przestępstwa określonego w § 1, kto zaniechał zawiadomienia, mając dostateczną podstawę do przypuszczenia, że wymieniony w § 1 organ wie o przygotowywanym, usiłowanym lub dokonanym czynie zabronionym; nie popełnia przestępstwa również ten, kto zapobiegł popełnieniu przygotowywanego lub usiłowanego czynu zabronionego określonego w § 1.

§3.Nie podlega karze, kto zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.

Artykuł ten jest jedynym określającym prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie  zabezpieczony sankcjami (karą pozbawienia wolności do lat trzech). Istotny jest jednak fakt, że przepis ten zawęża obowiązek denuncjacji jedynie do określonej grupy najcięższych przestępstw, głównie wymierzonych w bezpieczeństwo powszechne, na gruncie tego tekstu istotne będą dwa ze wskazanych przestępstw: zabójstwo oraz pozbawienie wolności. Obowiązek poinformowania nie dotyczy tylko samego dokonania czynu, ale także jego form stadialnych – przygotowania bądź usiłowania. Lekarz (a w zasadzie każdy, kto posiada informacje o zdarzeniu – artykuł ten tworzy powszechny obowiązek) nie tylko powinien, a wręcz ma prawny obowiązek powiadomienia organów ścigania, np. gdy obrażenia pacjenta wskazują na usiłowanie zabójstwa.

Art.304. Kodeksu Postępowania Karnego

§1.Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepis art. 191 § 3 stosuje się odpowiednio.

§2.Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.

§3.Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa Policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi.

Przepis statuuje „społeczny obowiązek zawiadomienia”, co znaczy, że nie jest on egzekwowany w drodze przymusu państwowego, niewywiązanie się z tego obowiązku nie jest zagrożone żadną sankcją prawną, podlega jedynie ocenie moralnej i społecznej.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Art. 12.

1. Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.

2. Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Przepis ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie także ustanawia obowiązek poinformowania Policji lub prokuratora o podejrzeniu przestępstwa, zawęża jednak znacznie zakres tego obowiązku – dotyczy on tylko przestępstw ściganych z urzędu, i to takich z użyciem przemocy w rodzinie. Podmiotowo obowiązek obejmuje osoby, które uzyskały informacje w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych (na gruncie tego tekstu będzie to lekarz, pielęgniarka czy też inny pracownik medyczny). Obowiązek znowu ma jednak jedynie charakter społeczny, gdyż przepis nie przewiduje żadnych sankcji za jego niewykonanie.

Dodatkowo, istnieje art. 572 Kodeksu Postępowania Cywilnego normujący społeczny obowiązek powiadomienia sądu opiekuńczego - "Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy."

Jak te przepisy mają się do obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej?

Zgodnie z art. 40 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z wykonywaniem zawodu. Podobny obowiązek konfidencji dotyczy wszystkich pracowników medycznych, a więc także pielęgniarek, położnych, ratowników medycznych itd.

W doktrynie przyjmuje się, że obowiązek dochowania tajemnicy lekarskiej jest zasadą nadrzędną nad społecznym obowiązkiem denuncjacji (choćby dlatego, że za ujawnienie tajemnicy zawodowej grozić może grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 w myśl Kodeksu Karnego). Ustęp drugi wspomnianego artykułu ustawy o zawodzie lekarza wymienia wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy – za istotne dla nas uznać można: przypadki, gdy tak stanowią przepisy ustawy (wyrażone wprost, jak art. 240 KK), zgoda pacjenta na ujawnienie związanych z nim informacji, a także sytuacja, w której dochowanie tajemnicy narażałoby na niebezpieczeństwo zdrowie lub życie pacjenta bądź innych osób. Nadal jednak nie oznacza to obowiązku zawiadomienia o przestępstwie, lecz jedynie taką możliwość.

Mówiąc obrazowo – gdy do lekarza zgłosi się pobita czy zgwałcona kobieta, nie ma on teoretycznie prawnego obowiązku informowania organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Priorytetowa w tej sytuacji jest zasada zachowania tajemnicy lekarskiej. Z obowiązku zachowania tajemnicy lekarz może zwolnić się uzyskując zgodę pacjentki na zawiadomienie organów ścigania o przestępstwie i ujawnienie informacji z tym związanych. Innym wyjątkiem od zasady będzie uzasadnione zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta lub innych osób – stosowanie przemocy w rodzinie niewątpliwie może powodować zagrożenie dla życia lub zdrowia, uznać można więc to za okoliczność zwalniającą z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej i dającą możliwość powiadomienia Policji lub prokuratury. I miejmy nadzieję, że takie zachowanie personelu medycznego stanie się powszechnie przyjętą praktyką. 

Dostęp do antykoncepcji awaryjnej. Czy lekarz może odmówić wypisania recepty na "pigułkę po"?

Podstawą praw reprodukcyjnych kobiety jest swobodny dostęp do antykoncepcji. Antykoncepcja awaryjna, tzw. pigułka po stosunku także jest formą antykoncepcji, często niesłusznie myloną ze środkami wczesnoporonnymi. Środki wczesnoporonne, podobnie jak inne formy przerwania ciąży, są w Polsce, wyłączając pewne warunki, zabronione na mocy ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności ciąży. Dostępne w Polsce produkty stanowiące antykoncepcję awaryjną są nierefundowanymi lekami dostępnymi wyłącznie na receptę (warto zaznaczyć, że receptę taką może wypisać każdy lekarz, nie tylko ginekolog), a jako leki powinny być dostępne dla pacjenta, który ich potrzebuje.


Czy w takim razie lekarz może odmówić wypisania recepty na "pigułkę po stosunku"? W obecnym systemie prawnym teoretycznie zezwala na to tzw. klauzula sumienia, na którą często powołują się lekarze, wyrażona w art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Artykuł ten stanowi, że lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, ma jednak wówczas obowiązek wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia oraz uzasadnienia i odnotowania faktu odmowy w dokumentacji medycznej. Na takim stanowisku stoi także Rzecznik Praw Pacjenta, który przecież powinien bronić praw pacjentów i ich dostępu do świadczeń zdrowotnych. Dokonując wykładni ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty spróbuję dowieść, że prawo do stosowania klauzuli sumienia jest przez lekarzy nawet nie tyle nadużywane, co często wykorzystywane wbrew prawu.

Wbrew temu co twierdzą lekarze odmawiający wypisywania recept na środki antykoncepcyjne, sytuacja ta nie jest wcale tak oczywista, jeśli weźmiemy pod uwagę art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, wyłączający możliwość zastosowania klauzuli sumienia. Określa on obowiązek lekarza do udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Jak pisze sędzia Mariusz Żelichowski w swoim artykule "przypadek niecierpiący zwłoki definiuje nie tyle rodzaj prawdopodobnych niekorzystnych skutków (ciężkich lub lekkich) dla życia i zdrowia pacjenta, co niemożność odłożenia (przesunięcia) w czasie pomocy lekarskiej, której niezwłoczne udzielenie przez lekarza, według wiedzy i doświadczenia medycznego, może zapobiec powstaniu u pacjenta takich skutków." Jak wiadomo, aby antykoncepcja awaryjna była skuteczna, powinna być przyjęta w ciągu 72 godzin od stosunku - udzielenie świadczenia zdrowotnego nierzadko nie może być już bardziej odłożone w czasie, jeśli ma być skuteczne. Pozwala to więc na zakwalifikowanie tej sytuacji jako przypadek niecierpiący zwłoki, zgodnie z powszechnie przyjętym rozumieniem tego terminu. Za takim rozumieniem artykułu 30 ustawy przemawia wykładnia językowa przepisu oraz fakt, że ustawodawca nieprzypadkowo zawiera w tekstach prawnych katalogi otwarte - zazwyczaj służą one temu, by zapewnić jednostce możliwie szeroką ochronę.